W parafii chodelskiej obok zarządców pracowała także inna grupa duchowieństwa, określana jako tzw. kler pomocniczy. Grupę tę tworzyli mansjonariusze i wikariusze. Mansjonariusze tworzyli kolegia kapłańskie przy kościołach katedralnych, kolegiackich oraz większych kościołach parafialnych. Do obowiązków ich należało niesienie pomocy plebanom, odprawianie codziennej mszy św. oraz modłów chórowych o Najświętszej Maryi Pannie lub oficjum o Męce Pańskiej, Trójcy Św. i Eucharystii. Liczba mansjonarzy przy parafii zależała od woli fundatora, który zapewniał im uposażenie. W zamian za to zobowiązani zostawali do odprawiania pewnej liczby mszy świętych w intencji fundatora. Mansjonarze z reguły zajmowali się duszpasterstwem, dlatego też bardzo często utożsamiano ich z wikariuszami.
Kler pomocniczy parafii Chodel w latach 1541-1914
Wizytacja
|
Liczba
kleru pomocniczego
|
Określenie
użyte przez wizytatora
|
1541
|
6
|
Mansjonariusze
|
1565
|
1
|
Mansjonariusz
|
1617
|
2
|
Wikariusze
|
1675
|
0
|
Wikariusz
|
1721
|
2
|
Mansjonariusze
|
1739
|
2
|
Wikariusze
|
1748
|
2
|
Wikariusze
|
1781
|
2
|
Wikariusze
|
1805
|
2
|
Wikariusze
|
1843
|
1
|
Wikariusz
|
1885
|
1
|
Wikariusz
|
1914
|
1
|
Wikariusz
|
Przy kościele parafialnym
w Chodlu było zatrudnionych przeważnie dwóch wikariuszy, którzy pomagali proboszczowi
w sprawowaniu posługi duszpasterskiej w parafii i nauczaniu wiernych.
Wzmianki o obecności mansjonariuszy w parafii chodelskiej pochodzą wyłącznie
z wieku XVI, co jest zrozumiałym faktem, gdyż wówczas istniała przy świątyni
chodelskiej mansjonaria, oraz jedna z roku 1721. Przypuszczać jednak można,
że wizytujący w roku 1721 parafię stwierdzając obecność przy miejscowym kościele
parafialnym mansjonariuszy miał na myśli zatrudnionych wówczas wikariuszy. Podczas
erekcji kościoła parafialnego utworzone zostało kolegium sześciu mansjonariuszy.
Liczba ich w bardzo krótkim czasie uległa zmniejszeniu do jednego, o czym informuje
wizytacja z roku 1565.
Zmniejszenia liczby mansjonarzy zatrudnionych przy kościele parafialnym w połowie
XVI wieku można tłumaczyć stwierdzeniem użyte przez wizytatora, że "możni
zabrali uposażenie przeznaczone na działalność kolegium mansjonarzy"
co zdaje się wyjaśniać powyższą kwestię. Pozbawienie tej grupy duchowieństwa
środków finansowych było prawdopodobnie głównym powodem zmniejszenia się ich
liczby.
Na początku XVII wieku liczba kleru pomocniczego - wikariuszy wzrosła do dwóch
i w liczbie tej utrzymywała się stale. Byli to Henryk Tomiński z Trzmielna i
Melchior Michowicz. Liczba angażowanych przy kościołach parafialnych wikariuszy
uzależniona była nie tylko od potrzeb duszpasterskich, lecz także i od dochodów
plebana. Dlatego też, zjawisko zatrudniania określonej liczby kleru pomocniczego
posiada średniowieczną metrykę.
Stała obecność przy kościele parafialnym dwóch wikariuszy wiązała się bezpośrednio
z wysokością uposażenia parafii, która pozwalała na zatrudnienie dodatkowo dwóch
duchownych, którzy pomagaliby prepozytom chodelskim w pracy duszpasterskiej
na terenie parafii.
Brak wikariusza około roku 1675 należy tłumaczyć niedostatecznym uposażeniem
parafii. Wówczas pracą duszpasterską parafii zajmował się jedynie prepozyt -
ks.Jan S. Grabowiecki. Podobna sytuacja miała miejsce w XIX wieku. Zmniejszenie
się uposażenia proboszczów chodelskich, którzy w XIX wieku byli opłacani przez
władze państwowe spowodowało, że zmniejszyła się również liczba wikariuszy w
parafii chodelskiej.
W XIX i na początku wieku XX w parafii chodelskiej byli zatrudnieni, wikariusze
etatowi, którzy byli opłacani ze skarbu państwa. Szczególnie istotną rolę odgrywali
wikariusze w parafiach, których proboszczowie kumulowali beneficja.
Taka sytuacja bezpośrednio rzutowała na przeciążenie obowiązkami duszpasterskimi
kleru pomocniczego. Wizytacja z roku 1721 potwierdza zjawisko kumulacji dwóch
beneficjów przez prepozyta chodelskiego ks.Sz.Woytowskiego. Duchowny ten do
pomocy duszpasterskiej posiadał dwóch wikariuszy ks. Grzegorza Piechowskiego
i ks.Marcina Pesla.
W związku z tym można przypuszczać, że na zatrudnionym wówczas klerze pomocniczym
spoczywała pełnia obowiązków i bezpośrednia odpowiedzialność za zarząd parafią
w czasie nieobecności proboszcza. Wizytator jednocześnie stwierdza, że księża
ci należycie wypełniali swoje obowiązki. Wizytacja z roku 1781 dostarcza nieco
więcej informacji na temat ówczesnych wikariuszy - ks. Mikołaja Sobolewskiego
i Bertolda Mąsiorskiego. Ks. Sobolewski urodził się w roku 1748, księdzem został
w roku 1773. Etat wikariusza otrzymał w roku 1780. Drugi wikariusz "przy
tym kościele od Karmelitów Trzewiczkowych z Lublina,(...), dla większej wygody
parafianów trzymany; odprawia co rok rekolekcje i aprobację wraz z zakonnikami
bierze".
Według ustawodawstwa diecezjalnego z I połowy XIX wieku wikariusze byli zobowiązani
do całkowitej subordynacji wobec proboszczów, szczególnie w zakresie spełnianych
prac duszpasterskich. Szczególnie w okresie po powstaniu listopadowym postępująca
modernizacja struktury parafialnych stanowisk kościelnych doprowadziła do całkowitego
niemal uzależnienia i podporządkowania kleru pomocniczego zarządcom parafii.
Materiały źródłowe nie pozwalają odpowiedzieć na pytanie, jakie wykształcenie
posiadali wikariusze zatrudnieni w omawianym okresie w parafii chodelskiej,
z jakich terenów się rekrutowali. Nie można również stwierdzić, w jakim stopniu
korzystali z zasobu biblioteki parafialnej. Przypuszczać można, że mieli oni
swobodny dostęp do ksiąg. Ewentualne zaś korzystanie z biblioteki parafialnej
uzależnione było od indywidualnych potrzeb intelektualnych oraz własnych aspiracji
duchownych.
Źródła nie pozwalają również uchwycić pochodzenia stanowego omawianej grupy
kleru. Fakt jednak, że zajmowali najniższe szczeble hierarchicznej drabiny kościelnej
i należeli do najuboższej grupy kleru, pozwala przypuszczać, że rekrutowali
się przede wszystkim spośród niższych warstw społecznych - mieszczaństwa i chłopstwa.
Przeprowadzone badania odnośnie duchowieństwa parafialnego dekanatu kazimierskiego
na przełomie XVII i XVIII wieku zdają się potwierdzać tą tezę. Na terenie tego
dekanatu kategoria kleru pomocniczego poza sporadycznymi wyjątkami rekrutowała
się z warstw nieszlacheckich. W związku z tym można przypuszczać, że kler pomocniczy,
który w minionych wiekach zatrudniony był przy kościele parafialnym w Chodlu
rekrutował się również z nieszlacheckich środowisk.
Niewiele również można powiedzieć na temat poziomu moralnego kleru pomocniczego
parafii chodelskiej. Zachowane przekazy nie pozwalają także uchwycić dość istotnego
zjawiska, jakim były wzajemne relacje zarządców parafii i wikariuszów. Podkreślanie
przez wizytatorów faktu o należytym wypełnianiu obowiązków przez kler pomocniczy
zatrudniony w parafii Chodel może jednakowoż świadczyć o tym, że podobnie oceniali
prace wikariuszów również i chodelscy proboszczowie, choć nie musiało to być
regułą.