Praktyki religijne

Trudno jest stwierdzić, jak wyglądała w minionych wiekach religijność parafian chodelskich, gdyż religijność to stosunek człowieka do Boga wyrażający się w przeżyciach, w wewnętrznych zachowaniach. Obejmuje ona wiedzę i przekonania religijne, moralność, stosunek wiernych do Kościoła oraz szereg czynności religijnych wyrażających się poprzez praktyki.
Praktyki religijne ujmuje się w zasadzie w trzy cykle: praktyki jednorazowe - chrzest, bierzmowanie, ślub i pogrzeb, doroczne - spowiedź i komunia wielkanocna i tygodniowe - niedzielną Mszę świętą, nieszpory, posty.
Protokoły z odbytych wizytacji parafii chodelskiej nie pozwalają uchwycić wielu kwestii, które wiążą się z życiem religijnym wiernych. Otóż nie można stwierdzić, jaka była frekwencja wiernych podczas mszy św. odprawianych co niedzielę, a także podczas innych świąt kościelnych. Nie można również określić, jaki był poziom wiedzy religijnej parafian chodelskich oraz stosowanie się do przykazań Bożych i kościelnych.
Przypuszczać można, że świątynia parafialna w Chodlu była licznie odwiedzana przez wiernych podczas każdego odpustu. Wizytujący parafię w roku 1781 wspomina o pięciu odpustach, które były wówczas obchodzone, mianowicie "odpust na Świętą Trójcę, na św. Piotra i Pawła, na Przemienienie Pańskie oraz na Św. Barbarę i Św. Mikołaja".
Udział w uroczystościach odpustowych stwarzał niepowtarzalną okazję, do spotkań towarzyskich i wymiany myśli. W związku z tym uczęszczanie do kościoła miało nie tylko aspekt czysto religijny, ale również i społeczny. Na odpusty parafialne gromadziła się ludność niezależnie od przynależności stanowej, nie tylko z danej parafii, lecz także z parafii sąsiednich. Podczas uroczystości odpustowych parafianie dowiadywali się wówczas o istotnych wydarzeniach, które miały miejsce w okolicy.
Kultura religijna danej wspólnoty nie jest tym samym, co wyznawana przez nią religia. Uwidacznia się to w tym, że mieszkańcy wybranych parafii odznaczali się szczególną dewocją do jednego patrona lub tylko znanego na terenie parafii cudownego obrazu. W zachowanych materiałach źródłowych dotyczących parafii chodelskiej problem kultury religijnej jest słabo uchwytny.
Nieco światła na poziom kultury religijnej rzucają informacje odnośnie obecności, w kościele jezuickim na Lorecie i później w świątyni parafialnej, obrazu Matki Boskiej Loretańskiej. Liczne łaski uzdrowień, które miejscowa ludność otrzymywała za wstawiennictwem Matki Bożej oraz wiążące się z tym bardzo częste pielgrzymki wiernych pozwalają wysunąć wniosek, że miejscowa wspólnota parafialna posiadała wyraźnie wykształconą świadomość religijną. Obecność słynącego łaskami obrazu stwarzała idealną sposobność dla miejscowej ludności do odnowienia przymierza duchowego z miejscem świętym i zespolenia się w jedność przez udział we wspólnocie łask.
Skąpe informacje podane przez wizytatorów odnośnie życia religijnego członków wspólnoty parafialnej w Chodlu nie pozwalają wysunąć ogólnego wniosku na temat wypełniania przez wiernych podstawowych obowiązków i praktyk religijnych.
Tylko przez trzech wizytatorów nadmieniony został fakt przystępowania parafian chodelskich do spowiedzi wielkanocnej. W roku 1721 nie wszyscy wierni z parafii, jak nadmienia wizytator, przystąpili przed Wielkanocą do spowiedzi świętej. Trudno jest stwierdzić, dlaczego pewna grupa osób nie przystąpiła wówczas do sakramentu pojednania. Wierni byli zobowiązani do przystępowania do spowiedzi św. i Komunii przynajmniej raz w roku, właśnie w okresie wielkanocnym. Nieprzestrzeganie tego obowiązku groziło udzieleniem odmowy pogrzebu chrześcijańskiego przez proboszcza.
W dwóch pozostałych wizytacjach widnieją zapisy, które informują o przystąpieniu do spowiedzi wielkanocnej wszystkich członków wspólnoty parafialnej. Brak wzmianek odnośnie praktykowania spowiedzi świętej w okresie wielkanocnym, zarówno we wcześniejszych wizytacjach, jak i źródłach XIX wiecznych, nie pozwala udzielić jednoznacznej odpowiedzi, czy sakrament spowiedzi świetej był zaniedbywany częściej przez miejscową ludność.
Cennym źródłem, do zagadnienia praktyk religijnych wiernych są metryki chrztów, ślubów i zgonów, gdyż rejestrują one podstawowe praktyki, jakimi był chrzest, sakrament małżeństwa i pogrzeb.
Na poniższym wykresie pokazano liczbę udzielonych sakramentów chrztu, małżeństwa oraz ostatniego namaszczenia.

Materiały źródłowe odnoszące się do parafii chodelskiej poświadczają wypełnianie przez miejscowych wiernych trzech wymienionych praktyk religijnych, począwszy od roku 1594 do roku 1901. Źródło to jest doskonałym materiałem, który może posłużyć do dokładnego zbadania omawianych praktyk religijnych wiernych parafii chodelskiej na przestrzeni XVI-XX wieku, gdyż ujmuje ilość udzielonych sakramentów w skali roku.
Pierwszą praktyką religijną, która była wypełniana przez wiernych stanowiło przyjęcie sakramentu chrztu świętego. Chrzest był tym sakramentem, który najbardziej zaznaczał się w życiu parafian. Wprowadzał on wiernych do społeczności religijnej, czynił chrześcijaninem i członkiem Kościoła, a równocześnie członkiem danej parafii. Obrzęd chrztu miał miejsce, zgodnie z wymogami prawa kanonicznego, w miejscowym kościele parafialnym. Udzielał go proboszcz, bądź też wikariusz.
Średnio w ciągu kolejnych dziesięcioleci I poł. XVII w. w parafii rodziło się ponad 500 osób, które otrzymywały sakrament chrztu świętego. Najmniejszą liczbę urodzonych odnotowano w latach 1620-29, 480 osób. W skali roku przybywało od 40 do 70 osób. Najmniejszy przyrost naturalny miał miejsce w roku 1625. Wówczas to urodziło się tylko 37 osób. Najwięcej natomiast wiernych przybyło w roku 1675, kiedy to zanotowano 71 urodzeń.
Począwszy od XVII wieku liczba urodzonych zaczęła systematycznie wzrastać, przekraczając liczbę 100. Stan taki utrzymywał się w również i w ciągu XVIII wieku. Bardzo gwałtowny wzrost liczby urodzeń obserwowany był w parafii Chodel, w XIX wieku. Wówczas to w ciągu roku do końca lat siedemdziesiątych rodziło się ponad 200 osób rocznie. Od początku lat osiemdziesiątych liczba ta przekraczała 300 osób. Natomiast na początku XX wieku rocznie udzielano w parafii przeszło 400 chrztów.
Na tak gwałtowny wzrost udzielanych chrztów wpłynęło niewątpliwie obserwowane w parafii chodelskiej od początku wieku XIX zjawisko powiększania się samego okręgu parafialnego. Istotnym czynnikiem był również brak epidemii, które przyczyniały się do gwałtownego spadku liczby ludności. Na terenie Lubelszczyzny około roku 1831 nastąpiło wyraźne zmniejszenie się ludności na skutek szerzącej się wówczas cholery.
Do praktyk jednorazowych, obok chrztu zaliczany był również sakrament bierzmowania. Bierzmowanie zapewne było mniej powszechnie przyjmowane, o czym świadczą przypomnienia biskupów, skierowane do plebanów, aby zalecali ten sakrament wiernym. Brak materiałów źródłowych odnośnie przyjmowania sakramentu bierzmowania przez wiernych parafii chodelskiej, nie pozwala stwierdzić, jak była wykonywana ta praktyka.
Powszechną praktyką religijną był ślub. Kościół w Polsce już od XII wieku podejmował wysiłki w celu kontroli nad legalnością zawieranych małżeństw. W kolejnych stuleciach przyjął się zwyczaj zawierania sakramentu małżeństwa w miejscowym kościele parafialnym, gdy narzeczeni pochodzili z tej samej parafii. Jeśli pochodzili oni z różnych parafii, ślub odbywał się w parafii, z której wywodziła się panna młoda. Sakrament małżeństwa był poprzedzony zapowiedziami trzykrotnymi w ciągu kolejnych niedziel, które wygłaszał duchowny, w celu sprawdzenia, czy istnieją jakiekolwiek przeszkody, które uniemożliwiają młodym, zawarcie małżeństwa. Zawarciu małżeństwa towarzyszył często również egzamin przedślubny. Zalecenia kościelne zabraniały zawieranie ślubów w okresie Adwentu i Wielkiego Postu, co wynikało bezpośrednio z przykazania kościelnego, aby w okresach postu nie urządzać zabaw i wesel.
Liczba udzielanego sakramentu małżeństwa w parafii chodelskiej w pierwszej połowie XVII wieku, systematycznie wzrastała. Nie przekraczała jednak 25 par w ciągu roku. Najmniejsza liczba udzielonych ślubów miała miejsce w latach 1600-1610. W ciągu tego dziesięciolecia łącznie udzielono 87 ślubów. Dwukrotnie większą liczbę zawartych małżeństw zanotowano w latach 1640-1650. Wzrost liczby udzielanych sakramentów małżeńskich wiązał się bezpośrednio ze zwiększającą się liczbą wiernych w parafii, której przyrost następował wraz z rozwojem okręgu parafialnego.
Pogrzeb chrześcijański, był ostatnim rodzajem praktyki religijnej o charakterze jednorazowym, który poprzedzał sakrament ostatniego namaszczenia. Kościół w swej trosce o zbawienie każdego wiernego, kładł mocny nacisk na pojednanie się przed śmiercią z Bogiem i przyjęcie sakramentu chorych. Kapłan mógł go udzielić jedynie w przypadku życzenia chorego. Odnośnie wyboru miejsca pochówku istniała zupełna swoboda. W przeważającej jednak większości, zmarli z parafii byli chowani na miejscowym cmentarzu parafialnym. Zgon parafianina był odnotowywany w specjalnej księdze.
W pierwszej połowie XVII wieku największą liczbę zmarłych zanotowano w latach 1610-20, kiedy to w ciągu dziesięciolecia zmarło ponad 300 osób. Najmniejsza umieralność miała miejsce w latach 1650-60. Wówczas to zmarło ponad 170 osoby. Niewątpliwie tak duża ilość zmarłych w latach 1610-20 wynikać mogła z szerzenia się jakiejś epidemii. Źródła potwierdzają obecność zarazy w Chodlu około roku 1629. Wówczas to zmarło około połowy mieszkańców Chodla.