Omawiając
zagadnienie przynależności kościelnej parafii Chodel na początku należy przedstawić
strukturę organizacyjną kościoła łacińskiego w Polsce.
Największą jednostką organizacyjną Kościoła jest prowincja kościelna, zwana
archidiecezją. Tworzą ją podrzędne, w stosunku do niej, biskupstwa. Diecezje
do końca XVIII wieku dzieliły się na archidiakonaty, które były największymi,
jednostkami w organizacji terytorialnej diecezji. Sieć archidiakonatów stanowiły
dekanaty, zwane też archiprezbiteriatami. Najmniejszą zaś i zarazem podstawową
strukturą terytorialną Kościoła, która tworzy dekanat, jest parafia.
Metryka dekanatu sięga prawdopodobnie połowy XVI wieku, skoro wizytacja bp Padniewskiego
z 1565 roku informuje już o jego istnieniu. Ostatecznie proces formowania dekanatów
w diecezji krakowskiej zakończył się pod koniec XVI wieku. Wizytacja generalna
z 1781 roku trzech dekanatów: chodelskiego, urzędowskiego i kazimierskiego,
przeprowadzona przez dziekana Kolegiaty Kieleckiej, ks. Antoniego F.Dunina Kozickiego,
określa położenie samego dekanatu: "Dekanat chodelski leży w archidiakonacie
lubelskim. Długość jego rozciąga się na mil 14, szerokość na mil 6. Graniczy
on od wschodu słońca z dekanatem kazimierskim (...), od południa z dekanatem
urzędowskim, od zachodu dekanatem soleckim, od północy z dekanatem parczowskim".
Pomimo, iż dekanat posiadał przymiotnik chodelski, który wskazuje automatycznie
na miejsce siedziby dziekana, to w rzeczywistości nie był on adekwatny do nazwy
miejscowości, w której instytucja dziekańska, w danym momencie czasowym się
znajdowała. W przypadku omawianego dekanatu siedziba zarządcy ulegała na przestrzeni
XVI-XVIII wieku zmianom.
Instytucja dziekańska funkcjonowała przy chodelskim kościele parafialnym przypuszczalnie
tylko wówczas, gdy dziekan był równocześnie proboszczem parafii. Opis historii
diecezji lubelskiej podaje informacje o trzech miejscowych proboszczach, którzy
byli jednocześnie dziekanami dekanatu chodelskiego w okresie od końca XVIII
wieku do trzeciej ćwierci XIX wieku. Obowiązki i zadania, które należały do
kompetencji dziekana zostaną szerzej potraktowane w częśći opisującej duchowieństwo.
W roku 1796 na dziekana wybrany został, ks. Wincenty Treffler, który od 1788
roku był proboszczem w Chodlu. Po nim funkcje proboszcza i zarazem dziekana
od 1829 r. pełnił ks. Michał Okniński. Ostatnim dziekanem, zlikwidowanego w
latach siedemdziesiątych XIX wieku dekanatu chodelskiego, był ks. Piotr Frankiewicz.
Z powodu braku materiałów źródłowych nie można prześledzić jak przedstawiał
się problem we wcześniejszym okresie. Jedyna informacja o piastowaniu urzędu
dziekańskiego przez prepozyta chodelskiego - ks.Stanisława Korzeniowskiego pochodzi
z roku 1611. Wnioskować można, że w okresie XVI-XVIII wieku siedziba dziekana
ulegała podobnym zmianom. Na wybór siedziby dekanatu mogło wpływać położenie
kościoła w centrum okręgu dekanalnego oraz dogodny dostęp do niego. Często też
wybierano miasta i miasteczka, w których skupiało się życie gospodarcze i kulturalne
danego regionu. Prawdopodobnie siedziba dziekana mieściła się w tej parafii,
w której dziekan pełnił funkcje proboszcza.
Na przestrzeni XVI-XVIII w. zmianie uległa również liczba parafii wchodzących
w skład dekanatu. Położenie parafii Chodel w obrębie dekanatu chodelskiego oraz
na tle archidiakonatu lubelskiego i diecezji krakowskiej obrazuje poniższa mapa.
Dekanat
chodelski do roku 1767 podlegał administracji archidiakona lubelskiego. Archidiakonat
lubelski powołany został do istnienia w XII wieku. Składał się z pięciu dekanatów:
łukowskiego, parczewskiego, kazimierskiego, soleckiego oraz chodelskiego. Obejmował
północną i północno-wschodnią część diecezji krakowskiej. Była to środkowa i
północna część ziemi lubelskiej, cała ziemia łukowska i wąski pas sandomierskiej
po lewym brzegu Wisły. Taka sytuacja istniała do rozbiorów, które położyły kres
instytucji archidiakonatu.
Nowe realia polityczne, w jakich znalazła się Rzeczpospolita, wpłynęły bezpośrednio
również i na reorganizację struktur administracji terytorialnej Kościoła. W
strukturze organizacyjnej Kościoła w omawianym okresie nastąpiła redukcja jednostek
terytorialnych. Kasacji uległa instytucja archidiakona lubelskiego, która połączona
została ze stanowiskiem biskupa sufragana, jeszcze w 1767 roku. Pozostałe ogniwa
nie uległy zmianom. Największe przeobrażenia w przynależności zaszły na poziomie
diecezji, a w dalszej kolejności dekanatu i archidiecezji.
O ile do czasów rozbiorów parafia należała niezmiennie do jednej diecezji -
krakowskiej, o tyle w ciągu kolejnych 138 lat wchodziła w skład aż trzech diecezji.
Były to biskupstwa: chełmsko-lubelskie, kieleckie i lubelskie. Od czasów Sejmu
Czteroletniego tereny archidiakonatu lubelskiego (za wyjątkiem dekanatu soleckiego)
oraz dekanat urzędowski i zaklikowski, należące do archidiakonatu zawichojskiego,
weszły w obręb diecezji chełmskiej. Reorganizację administracji kościelnej,
jaką wprowadził Sejm Wielki konstytucją z 11 czerwca 1790 roku, potwierdził
w tym samym roku papież Piusa VI, w dekrecie "Quum reverendissimus"
Parafia Chodel należała do 1805 roku do dekanatu chodelskiego w diecezji chełmsko-lubelskiej.
Tuż przed likwidacją diecezji chełmsko-lubelskiej (listopad 1805 r.) trzy dekanaty:
chodelski, zaklikowski i urzędowski włączone zostały, na mocy bulli "Indefessum
personarum" papieża Piusa VII, do diecezji kieleckiej. W związku z
tym obszar parafii podlegał od tego momentu jurysdykcji biskupa kieleckiego.
W międzyczasie administracja austriacka wyszła z inicjatywą zniesienia diecezji
chełmsko-lubelskiej i powołania w jej miejsce nowego biskupstwa lubelskiego.
Projekt ten został zatwierdzony 10 maja 1803 roku przez cesarza Franciszka II.
Pełna realizacja projektu dokonana została dopiero 23 września 1805 r. Potwierdziła
go stosowna bulla papieska.
Wspomniane dekanaty znalazły się w obrębie diecezji lubelskiej od 2 lipca 1818
r. Związane to było z dążeniami administracji carskiej, która chciała dostosować
podział państwowy (na województwa) do podziału kościelnego (na diecezje). W
rezultacie granice biskupstwa lubelskiego obejmowały teren województwa lubelskiego,
a po utworzeniu guberni, obszar guberni lubelskiej.
Nowa reforma administracyjno-terytorialna, która wprowadzona została w Królestwie
Polskim w roku 1865, polegała na ujednoliceniu niższych jednostek terytorialnych,
mianowicie powiatów z dekanatami. Miały być one równe pod względem powierzchni.
Liczbę dekanatów w diecezji lubelskiej zmniejszono do dziesięciu. Zniesiony
został wówczas między innymi dekanat chodelski. Parafia Chodel od tego momentu
aż do 1918 roku należała do dekanatu lubelskiego.
Zmiany nastąpiły również w obrębie przynależności do prowincji kościelnych.
W okresie panowania austriackiego parafia podlegała władzy metropolity lwowskiego.
Po wojnach napoleońskich, w okresie Królestwa Polskiego, sytuacja uległa ponownej
zmianie. Utworzona została nowa prowincja warszawska, której podporządkowana
została także diecezja lubelska, a tym samym i parafia chodelska.
Parafia chodelska, jak już wspomniano, wielokrotnie zmianiała swoją przynależność.
Na przestrzeni wieków wyglądało to jak poniżej:
XIV
w. - ok. 1530
Diecezja krakowska, archidiakonat lubelski, parafia kłodnicka
ok.
1530 - k. XVI w.
Diecezja krakowska, archidiakonat lubelski, parafia chodelska
p.
XVII w. - 1790
Diecezja krakowska, archidiakonat lubelski, dekanat chodelski, parafia chodelska
1790
- 1807
Diecezja chełmska, dekanat chodelski, parafia chodelska
1807
- 1818
Diecezja kielecka, dekanat chodelski, parafia chodelska
1818
- 1867
Diecezja lubelska, dekanat chodelski, parafia chodelska
1867
- obecnie
Diecezja lubelska, dekanat bełżycki, parafia chodelska