Szpital

Działalność charytatywna i oświatowa Kościoła zapisała w jego dziejach jedną z kart. Realizowana była zarówno na polu oświaty jak i szpitalnictwa, które do końca XVIII wieku pozostawały pod jurysdykcją kościelną. Kościół uważał istnienie ludzi ubogich za rzecz zupełnie naturalną i zgodną z wolą Bożą. Dlatego też wspomaganie ludzi pozostających w potrzebie, niedołężnych i chorych było uważane za obowiązek religijny.
Paląca potrzeba objęcia przez duchowieństwo opieką ludzi biednych i chorych, poruszona została na Soborze Trydenckim (1545-1563). Wówczas to uczyniono ordynariuszy diecezji odpowiedzialnych za problem opieki społecznej. Na polu realizacji zaleceń posoborowych - między innymi w zakresie szpitalnictwa - zasłynął związany z Chodlem, prymas Bernard Maciejowski. Był on autorem słynnego listu pasterskiego, skierowanego w 1601 roku do proboszczów diecezji krakowskiej - zwanego Pastoralną.
Biskupi polscy postanowili rozwiązać kwestię opieki społecznej nad ludźmi ubogimi poprzez zlecenie fundowania przy kościołach parafialnych przytułków, zaprowadzanie nad nimi właściwego zarządu, kontrolę utrzymania i funkcjonowania szpitali, podczas dokonywanej wizytacji parafii. Podjęcie przez duchowieństwo diecezjalne i parafialne próby rozwiązania problemu ludności ubogiej, podyktowane było w dużym stopniu brakiem odgórnych inicjatyw państwowych na płaszczyźnie społecznej.
Pojęcie szpitala na przestrzeni wieków było różnie rozumiane. Szpitale, które funkcjonowały przy świątyniach parafialnych w Polsce przedrozbiorowej, nie były pojmowane, jak obecnie, jako zakłady lecznictwa zamkniętego, przeznaczone dla chorych wymagających stałej opieki lekarskiej i odpowiednich zabiegów. Pełniły one wówczas rolę przytułków, w których schronienie otrzymywała ludność uboga. W dziejach szpitalnictwa kościelnego istniało dwa rodzaje ośrodków, które zajmowały się niesieniem pomocy ludziom ubogim, potrzebującym i chorym. Były to: szpitale parafialne, które powszechnie znajdowały się przy kościołach parafialnych, bądź też filialnych oraz prepozytury parafialne. W porównaniu z tymi pierwszymi, prepozytury były lepiej uposażone, a ponadto zdarzało się, że podejmowano w nich leczenie chorych.
W parafii Chodel istniały trzy szpitale, które znajdowały się przy świątyniach znajdujących się na jej terenie. O drewnianym szpitalu, który był własnością jezuitów wspomina w swych notatkach niemiecki podróżnik Urlyk Werdum, który około roku 1672 podróżował po Lubelszczyźnie. Tutaj omówiony zostanie jedynie szpital, który funkcjonował przy kościele p.w. Św. Trójcy.
Pierwsza wzmianka o istnieniu przy kościele parafialnym w Chodlu szpitala pochodzi z roku 1603. Znajdowały się w nim wówczas: sień, cztery izby, których okna zwrócone były na południe, a także komora po zachodniej stronie. Cały budynek przykrywał słomiany dach. Niedaleko wejścia znajdowały się dwie stajnie. Szpital nie posiadał wówczas kaplicy. W latach siedemdziesiątych XVII wieku budynek szpitalny tworzyły dwa pomieszczenia, w których oddzielnie mieszkały kobiety i mężczyźni oraz komora. Dach pokryty został dachówką przez ówczesnego plebana ks. S.Grabowieckiego. Na początku XVIII stulecia ogólny budynku szpitala nie był najlepszy i zdaniem wizującego w roku 1721 dziekana, wymagał gruntownego remontu.
Żaden z wizytatorów nie określił dokładniej, gdzie znajdował się wówczas szpital. Można jedynie przypuszczać, że był wybudowany na gruntach należących do zarządcy parafii. Dopiero w wizytacji z roku 1739, a także w kolejnych protokoły wizytacyjnych, znajduje się wzmianka o lokalizacji szpitala poza granicami miasta, przy drodze publicznej. Wizytacja z roku 1801 określa dokładniej położenie budynku - "nad rzeką stojący". Nasuwa się w związku z tym pytanie, czy szpital, który opisywali wizytatorzy, począwszy od roku 1603 do 1721, jest tym samym szpitalem, o którym informują wizytatorzy w roku 1739 i 1748?
Z powodu dość fragmentarycznych wzmianek nie można odpowiedzieć na to pytanie jednoznacznie. Możliwe, iż chodziło o ten sam budynek szpitalny. Nie można jednak odrzucić hipotezy o wybudowaniu, w latach trzydziestych XVIII wieku, nowego szpitala poza Chodlem. Za słusznością drugiego przypuszczenia przemawiałoby pojawiające się w wizytacjach stwierdzenie, że szpital jest nowo wybudowany.
Pod koniec stulecia, prawdopodobnie z powodu niewystarczających środków materialnych, szpital zaczął niszczeć. Tylko okna, jak podaje w 1781 roku wizytator, były dobre. Dach i jedna izba wymagały wówczas gruntownego remontu. W 1789 roku szpital ucierpiał na skutek gwałtownej burzy, która zniszczyła połowę dachu. Koszty remontu pokryte zostały z własnych funduszy przez ks. W.Trefflera. XIX wieczne źródła niewiele wnoszą do wyglądy budynku szpitalnego i jego stanu. Protokół wizytacyjny z roku 1805 informuje jedynie o wyposażeniu izb szpitala w "piec ceglany z kominem kapiastym".
Szpital przy kościele p.w. Św. Trójcy w Chodlu przestał pełnić rolę szpitala parafialnego prawdopodobnie na przełomie lat 30/40 XIX wieku, gdyż źródła z tego okresu informują jedynie o istnieniu budynku szpitalnego. Nie ma natomiast żadnych wzmianek o zamieszkaniu szpitala przez ubogich. Aby szpital mógł być zaliczony do funkcjonujących musiał spełniać dwa podstawowe warunki, mianowicie posiadać budynek szpitalny, w którym winni byli przebywać ubodzy.
Zagadnieniem bezpośrednio wiążącym się z funkcjonowaniem szpitala są jego mieszkańcy i obowiązki, jakie musieli wypełniać z racji bycia pensjonariuszami szpitala. Szpital parafialny w Chodlu w ciągu całego okresu istnienia był zamieszkiwany przez ubogich obydwu płci.

Liczba ubogich szpitala parafialnego w Chodlu w latach 1603 - 1844

W szpitalu przebywało do końca XVIII wieku stale sześć, ewentualnie siedem osób. Z powodu braku dokumentu fundacyjnego szpitala nie można odpowiedzieć na pytanie, czy liczba sześciu - siedmiu ubogich była liczbą, stanowiącą limit określony we wspomnianym akcie. Zbliżona liczba biednych, którzy otrzymali schronienie w szpitalu w omawianym okresie, mogła wynikać też z potencjalnych możliwości budynku szpitalnego, który był przystosowany do przyjęcia określonej liczby mieszkańców. Siedem osób była to zarazem średnia liczba ubogich, która została wyliczona dla szpitali funkcjonujących przy kościołach parafialnych w dekanacie chodelskim.
Dekanat chodelski w połowie XVIII wieku był zamieszkiwany przez największą liczbę ludzi biednych. Największą liczbę biednych - bo aż dziewięciu - posiadał szpital parafialny około roku 1739.
Nasuwa się w związku z tym pytanie, czym mógł być wówczas spowodowany wzrost liczby ludzi biednych w szpitalu? Domniemywać można, że na zwiększenie liczby ubogich w znacznym stopniu mógł wpłynąć fakt budowy nowego szpitala, z większymi pomieszczeniami, mogącymi pomieścić większą liczbę osób.
Z powodu niekompletności przekazów źródłowych nie można stwierdzić jednoznacznie, czy w szpitalu w latach 1603-1844 mieszkało więcej kobiet, czy też mężczyzn. Na podstawie zachowanych wzmianek, które informują także o płci mieszkańców szpitala, można wysunąć hipotezę, że przeważały w nim kobiety. W protokołach wizytacyjnych nie ma żadnych informacji, które pozwalałyby domniemywać, że w omawianym przytułku mieszkały również i dzieci. W związku z tym należy wnioskować, że w ciągu całego okresu funkcjonowania szpitala dzieci w nim nie mieszkały.
Co należało do obowiązków ubogich szpitala parafialnego w Chodlu?
Wizytator w roku 1611 wspomina, że ubodzy uczęszczają do kościoła parafialnego i raz w miesiącu przystępują do komunii świętej. Na podstawie tej wzmianki można przypuszczać, że do podstawowych obowiązków mieszkańców szpitala należały: modlitwa za dobrodziejów, udział w nabożeństwach i posługa w kościele. Ponadto zajmowali się także uprawą ogrodu szpitalnego oraz obsiewaniem pól należących do plebana. Powszechną czynnością było też żebranie u drzwi kościoła. Jałmużna stanowiła, bowiem dodatkowe źródło utrzymania.
Szpital, podobnie jak każda inna agenda parafialna, aby mógł należycie funkcjonować musiał mieć zapewnione stałe uposażenie.
Do elementów uposażenia szpitala, wymienianych przez wizytujących parafię chodelską, należały grunty rolne: pola uprawne, łąka, sadzawka, ogród, a także czynsze pobierane tytułem wyderkafów.

Grunty szpitala parafialnego w Chodlu w latach 1603 - 1790